EXISTIU UNHA FRONTEIRA NA RAIA?

Pontes de Castro

JOSE LUIS FUENTES

   Moito habería que contar desta non fronteira. Habería que preguntarse con García Mañá (1), tamén eiquí, se xistiu unha fronteira.

   Moito poderían contar tod@s aquel@s  que fixeron este camiño de ida e volta, e mesmo as pedras que os viron pasar,  entre lusco e fusco ou transmutados en luciñas, que viamos dende lonxe xa moi de noite, de volta, cal Santa Compaña decorrendo a aba do noso monte mítico “Peneghache”: o fondo do escenario do teatro das nosas vidas: ¿soños ou realidades?

Caseta da Garda fronteriza en San Gregorio

   E neste punto, teriamos que invitar a aqueles voluntariosos, bos e xenerosos, a que compartan, garantindo a maior discreción posible, memorias que non se deben perder, que ó cabo vannos dar a entender como eran os nosos devanceiros e a súa vida, e como somos o que somos.

   Por eso tampouco compre esquecer o que xa dende tempos antigos leva pasado, e nos contaron, e está escrito. Nós non somos máis ca un anaco do conxunto destas terras a un lado e outro desa raia (non fronteira) que algúns persoeiros nun despacho dunha capital pintaron ¡porque sí! (ou ¿por qué non?) nun mapa da nosa terra. Entón estaría ben pasa-la Raia, con outra cita, esta vez popular:

“Menos mal que nos queda Portugal”.

Pedras na penichán de Penagache

Menhir das catro cruces

Sí, porque teñen tanto ou máis que dicir. Baste citar, a modo de mostra, os múltiples traballos do Professor Doutor José Marques exercente que foi na Facultade de Letras da Universidade do Porto. Como, sin ir máis lonxe, no seu interesante e ben informado traballo: Relações económicas do Norte de Portugal com o Reino de Castela no século XV (2), danos noticias – cito de  memoria baseado en notas tomadas no seu momento; por eso calquera erro ou inesactitude será da miña exclusiva responsabilidade – das  peticións (Verán de 1462) a don Alfonso V, de Portugal, por parte das poboacións dos dous lados da Raia, suplicando a confirmación dos antigos privilexios de veciñanza entre as xentes fronteirizas de Entre-Miño e a Limia, ante a presión dos recadadores de impostos.

Ponte no planalato de Penegache

   Ou antes (1369), cando varias vilas galegas Tui, Ourense, Santiago,A coruña, Allariz…, Milmanda tamén entre elas, invitan a outro rei portugués, don Fernando, a invadir estes territorios baixo o dominio de Castela …e que lle darían as villas, e o receberían por senhor… todo por mor de manter un xeito de vida en común.

   A asistencia de feirantes  ás feiras era común dos dous lados. Nalgún momento, nas Cortes de Lisboa faise exposición de como os Galegos de Monterrey e Milmanda e Araujo e outros sitios tiñan o costume de ir á feira de Ponte de Lima con mercancías, e de volta levaban moito sal e outras cousas. Era libre o comercio de pan, viño, carnes, pescados, bois, vacas, cabalos, sal e tamén se mercadeaba con roupas, ouro, plata, moedas…; comercio que se faía por troco básicamente (estamos no século XV).

Marco nº 1 que separa a Azoreira galega Alcobaça portuguesa.

As familias casaban fillas e fillos cos do outro lado para así librarse de presión fiscais no intercambio de bens.

Cunca para gardar sal en Vilar, Concello de Padrenda
Imaxe pertecente ao libro de Eloy de Francisco Historia del Concello de Padrenda

  Valença era un  importante centro do comercio do sal, onde chegaban barcazas con ata 50 toneladas de sal de Aveiro ou Setúbal, o que nos da unha idea do negocio, e tecidos, productos que saían para terras galegas por Melgaço, ou polo camiño de Porto de Mouro (Monçao) a Castro Leboreiro, cando non eran retidos en Melgaço polo alcaide e as súas forzas.

Destas e doutras moitas nosas cousas fálanos o citado Professor José Marques ao longo da  súa extensa e ben fundada obra raia hoxe desvaída; e seguían a ser, pesia todo, 500 anos despois: transitando ploa raia  de Penegache cousas e persoas ( ao parecer ata vehículos de motor despezados, en carros do país, naturalmente; ou emisarios políticos, en tempos predemocráticos, camiño de Estoril; ¿sería verdade?, eu non o sei.

Porta Sur do Castelo de Castro Laboreiro

Así eran as cousas nesa

   Inda queda tempo para que saian cousa da memoria, e do corazón, daqueles bos e xenerosos dos que falabamos. Cousas nosas e dos nosos daquel outro lado; de cando gobernos autoritarios falaban de dous países irmáns, ¡e non sabían a verdade que dicían.!

Mámoa en Penagache con relevos e debuxos

  Os nosos difuntiños de Penegache nada sabían de raias. Eso sí: deixáronos esas mensaxes ¿indescifrables?¿ será que todos somos uns? nos fermosos trazos, que baixan e soben e soben e baixa uns cos outros, no interior das súas tumbas nese moi mal respetado noso primeiro Adro.

Poste explicativo da mámoa

Enlace de interese:
Historia da empresa ANPIAN , onde Antonio Piña de forma moi sincera conta a sua biografia e os seus inicios co contrabando.
Notas bibiliograficas:
(1) Miño: ¿existiu unha fronteira?: apuntes históricos, xurídicos e sociolóxicos .(1993, Galaxia)

(2) Relações económicas do Norte de Portugal com o Reino de Castela no século XV/ José Marques.- Braga: Bracara Augusta, 1978.- 54 p.; 24 cm.- Separata de: Revista Bracara Augusta, Tomo XXXII, fasc.73-74 (85-86)