FRAGUAS E O CARBALLO DE SANTA EUFEMIA

Ana Mosquera

Carballo de Fraguas cunha rama caida en 2004

O topónimo Fraguas, ten relación coas forxas. A aldea debeu orixinarse nun lugar onde se forxaban os metais. Non é de estrañar xa que perto están as minas do Facho. Estas minas durante o século pasado serviron para extraer wolfran durante  os anos da Segunda Guerra Mundial,  que se vendia aos alemáns para a industria do armamento.  

Cartel no monte de O Facho

Non é descartable que con anterioridade ao wolfran se extraesen outros minerais ou metais. De feito, a finais dos anos oitenta do século pasado Explosivos Riotinto buscou ouro nestas minas. Non tivo éxito co ouro, e ademais as obras de prospección cambiaron o curso dalgún acuífero. Ouro aparte, hai varias fontes de auga ferruxinosa nas proximidades, o que indica a presenza abundante deste metal, podendo explicar a existencia de fraguas ou forxas na zona.

Fonte de augas ferruxinosas perto de Quintela

Fraguas pertenceu a Ramiras,  como A Mourisca e Xacebáns. 

O Catastro de Ensenada, feito entre os anos 1750 e 1754, sitúa Fraguas en Ramirás. A pertenza a Ramirás supuña, como no caso de Xacebáns, unha boa comunicación co mosteiro e a existencia de importantes camiños

Mosteiro de Ramirás

O Lodairo, entre Fraguas e Leirado, debía ser un cruce importante de camiños,  pois nos anos da Guerra Civil era un punto de encontro para a recollida das requisas de alimentos que se enviaban aos soldados na fronte.

Cruceiro na Alén

De Fraguas chamáronme sempre a atención varias cousas, a primeira é a fermosa casa case en ruínas da familia Estrada, na Alén. Hai pouco souben que esta casa construíuse grazas a que unha rama da familia Estrada, a fins do XIX ou principios do XX, trasladouse a Guinea, onde fixo fortuna. Non é de descartar que este exemplo animase a importante saída de man de obra no concello de Quintela Leirado para Fernando Poo, unhas décadas despois.

Na parte alta do lugar de Fraguas está a capela de Santa Eufemia, ate hai poucas semanas lucía ao seu lado un carballo centenario. O carballo tivo que ser cortado,, xa que resultaba perigoso ao estar oco por dentro e con podredume.

A  primeira vez que pasei por diante dese Carballo, enseñoumo un veciño con fachenda. Era 2004 e a arbore xa estaba esgotada polo peso das ramas. Caera unha ponla e tomei a foto da cabeceira. Casualmente pasei por Fraguas poucos días despois da tala do carballo e aínda se sentía no lugar a súa perda como a perda dun veciño querido.

O Carballo estaba ao lado da capela de Santa Eufemia. 

Restos do carballo centenario

Santa Eufemia-Museo de Ourense
Procedente dun cruceiro de Mariñamansa

A historia de Santa Eufemia, resulta do máis interesante. Escollín para contar  aquí a lenda recollida polo bispo ourensán Juan Muñoz de la Cueva ( 1717- 1728), que afirma que é unha santa galega, diferente da Santa Eufemia de Calcedonia.

Segundo o bispo, a nosa Santa Eufemia tería nacido en Baiona, onde sufriu persecución a causa da sua fe cristián. 

Escapou de Baiona e agachouse nalgún lugar da serra do Xurés, onde fixo vida anacoreta, pero foi descuberta, capturada, martirizada e finalmente arroxada por un barranco  perto da cibda romana perdida de Obobriga, na serra do Xurés, entre os ríos Caldo e Limia. Isto tería ocorrido en tempos do emperador romano Adriano (Século II).

O seu corpo permaneceu máis de oitocentos anos no lugar onde foi despenada, ate que unha labrega atopou no lugar de Campelo, en Lobios, unha man da santa saíndo da terra cun anel. Á moza gostoulle o anel e colleuno para si. Ao retirar o anel e poñelo no seu dedo, a moza quedou  sen fala. Despois comezou a sentir unha voz que lle mandaba voltar o anel á santa. Ao colocar o anel novamente na man da santa, a moza recuperou a voz. Con motivo da milagre produciuse o primeiro traslado do corpo á  capela de Santa Mariña de Augas Santas. Despois sería levado á catedral de Ourense, xa que ese foi o camiño que tomaron os bois.

Na catedral de Ourense están os osos atribuidos á santa. Tamén atopamos numerosos santuarios na provincia adicados á santa galega: unha parroquia na capital da provincia, templos en Ambía, en Milmanda,  Lobeira, A Mezquita e este de Fraguas.

Santa Eufemia e os seus milagres as veces veñen ligados coa auga, coa fertilidade e coa agricultura. Temos varias fontes santas próximas aos seus santuarios.

E, como non, a tradición popular galega introduciu á Santa  na agricultura, así o recolle Xaquín Lourenzo:

"San Isidro Labrador,

que anda arando no campo;

a santa Eufemia bendita

vaille de diante do gando."