Se buscas a Galiza, en ti tes que atopala!

Ana Mosquera

Sabela e Mohamed na fonte de Fondóns. Galiza somos nós e tamén os que chegan.

Galiza é o que vemos 

a terra, o mar, o vento...

Pero hai outra Galiza 

que vai no sentimento

Galiza somos nós;

a xente e mais a fala

Se buscas a Galiza

en ti tes que atopala!

(Manuel Maria - Letras Galegas 2016)

Algunhas casas xa non están. Pero o Penegache ao fondo nunca nos deixará.

Aínda que teño raíces n´Ataínde e en Redemuíños, o meu norte vital está en Fondóns. Desde Fondóns a vista do Penegache resulta difícil, pois está resgardado detrás do Castelo de Arance.

Pasei algún tempo subida ao tellado da nosa casa escoitando falar en galego e  mirando para o castelo. Do castelo xa falamos noutras ocasións. 

Tellados e o Castelo de Arance ao frente.

Hoxe toca falar da  lingua. Un día, de adolescente, Antonio Seoane, veciño de Fondóns, gastoume unha broma por falarlle en castelán. Ese día vin que se podía falar galego e ter orgullo de falalo e que renegar do propio podía resultar rídiculo e dar lugar á burla. 

Casas aliñadas no camiño que baixa d´Os Mociños

As primeiras mencións que atopamos de Fondóns están no tombo de Ramirás a mais antiga é unha doazon realizada por Pedro Gomez, que dona ao Mosteiro as herdades que ten en Leirado con excepcion das que ten en Fondóns. Desto xa profundizaremos noutra entrada

Desde o Google Earth Fonsdóns parece unha aldea construída á beira do camiño, como unha desas vilas de estrada.

Calzada a Os Mociños

Fondóns debeu medrar á beira do camiño que sube cara Os Mociños. Poderiamos pensar que isto ten lóxica posto que Os Mociños pertencía a parroquia de Santa María de Leirado, como Fondóns até principios do século XX, mais falla esta teoría porque desde as herdades (hoxe montes) de O Covelo hai un camiño máis dereito cara a desaparecida parroquia.

Rodeiras de carro no camiño d´Os Mociños

Fondóns debía ser un lugar de paso cara á Pousa, cara o pazo d´A Pedra e cara a Arnoia, pasando por Quintela e Abellás…

Fondóns, o meu principio do mundo

A  microtoponimia indícanos a existencia moi antiga dunha comunidade relixiosa: Granxola (nome dado aos pequenos cenobios), San Miguel, Campo da Viña, Casal do Bispo, sitios todos colindantes entre si e onde non puidemos atopar ningunha evidencia arqueolóxica, aínda que sei que a miña avoa sachando, nos anos setenta, atopou unha pulseira, que desgrazadamente se extraviou nunhas obras realizadas na casa nos anos noventa.

Algunha das casas de Fondóns aproveitan pezas antigas, que poderían vir dalgún dos sitos anteriores, por exemplo esta.

Figura nunha casa antiga.

Ou esta cruz, que case parece pagá e que coidaba a entrada da casa materna de Fondóns.

Fondóns é o meu lugar e garda moitos tesouros por buscar. O legado dos meus avós foron a terra e a fala, como reza nunha lápida do cemiterio do Hospital de Incio, e os legados non se dilapidan, hai que coidalos para a seguinte xeración.

Feliz día das letras e aí tedes a lápida coa lenda no cemiterio do Hospital de Incio, aínda que na imaxe non se ve moi ben:

"Aos nosos antergos, dos que herdamos o xenio, a terra e a fala"