Ana Mosquera
Hai algúns anos, nun día de San Xusto, asomei a mirar a paisaxe na azotea da que fora a casa natal do meu avó, no Souto de Redemuíños. Un monte chamou a miña atención pola súa forma diferente á de todos os demais. Desde a casa, daba a sensación de estar construído e pregunteille á tía Ida. Ela riu. Ese é o Castelo. Que vai haber nada! Eu pensei: Caramba! Chámase Castelo e realmente parece un castelo esborrallado.
Anos despois, dedíqueime ao Dereito e, como sempre me
tirou a Historia, na libraría Torga de Ourense merquei un anexo do Boletín
Auriense, obra de Olga Gallego, sobre Organización Administrativa e Territorial
da Antiga Provincia de Ourense.
 |
| Cortes na pedra en Santa Cruz (segundo a ubicación dada no Tombo de Ramirás) que se corresponden cunha construción. |
Nas páxinas 37, 38 e 39, o libro fala da terra de Santa Cruz, terra que xira arredor dun castelo do mesmo nome que xa existía antes de 1145, cando Afonso VII o doou ao mosteiro de Celanova. A miña sorpresa
veu cando lin que ese castelo se atopaba na fregresía de Riodosmuíños.
A terra de Santa Cruz e o seu castelo tiveron moita importancia, de feito os Tenentes de Santa Cruz cítanse boa parte dos documentos do Tombo de Fiaes. Pero Santa Cruz deixou de ter xurisdición propia que pasou a Milmanda e, tal como di Olga Gallego, a lembranza de Santa Cruz pérdese case por completo.
A terra de Santa Cruz e o seu castelo tiveron moita importancia, de feito os Tenentes de Santa Cruz cítanse boa parte dos documentos do Tombo de Fiaes. Pero Santa Cruz deixou de ter xurisdición propia que pasou a Milmanda e, tal como di Olga Gallego, a lembranza de Santa Cruz pérdese case por completo.
 |
| Muros de pedra, na subida á antea de Telefonía, na Serra da Moura. |
O primeiro que fixen foi poñerme en contacto con
Felipe Castro, que compartiu comigo a información que el tiña. Despois empezamos
a tirar doutros fios e chegou este blog.
 |
| Restos construtivos ao lado da antena de Telefonia e do poste xeodésico. |
Sobre a situación xeográfica de Santa Cruz aínda hoxe
mantemos discusións. O Castelo está perfectamente descrito no Tombo de
Ramirás, que o sitúa por riba do lugar de Cimadevila, e, efectivamente, nese lugar alto hai restos arqueolóxicos (mesturados cun castro romanizado). Pero resulta que no seguinte alto, onde se atopa a antea de telefonía, tamén hai
restos arqueolóxicos e, ademais, trátase dun lugar de vixiancia privilexiado. Non resulta
incompatíbel a tese de que houbese alí unha construción complementaria.
 |
| Estas pedras deberon suxeitar unha portela. Conservan os buratos simétricos dos pexos. |
Resulta sorprendente a importancia histórica que tivo
o castelo de Santa Cruz, e o descoñecido que é para nós. Pasou
importantes avatares, incluído o derrubo por parte dos Irmandiños. Á súa
historia detallada adicaralle
Felipe Castro outra entrada.
O Castelo de Santa Cruz tivo unha enorme importancia
histórica, pero o monte do Castelo é
moito máis que o castelo de Santa Cruz.
Na Serra da Moura, na que se ubica, atopamos un importante número de mámoas, o que probabelmente lle dea o nome á serra.
 |
| Mámoa ao fondo. |
Nunha das abas do monte do Castelo son visíbeis os restos dun castro, castro que aparece catalogado en patrimoniogalego.net
 |
| Ladeira do castro |
Ese castro foi romanizado. Observamos, en superficie, restos de construcións de tipo cadrado e algunha peza tipo tégula tardorromana,
na que tropezamos cando nos tiramos a rebolos cos nenos.
 |
| Tégula en superficie |
Esta observación sobre o terreo vén avalada pola Real Academia
de Historia (RAH) á que lle consta o descubrimento dunha xarra con moedas imperiais
romanas, no lugar de Redemuíños, no termo de Milmanda, Celanova, Ourense. Ver catálogo da Real Academia de Historia.
A Academia acorda que sexa Juan Pérez Villamil quen
as recolla e llas faga chegar a Madrid, á Academia de Historia. As moedas, dise, serán
devoltas se non resultan de utilidade. En caso contrario, concertarase un prezo de
compra.
 |
| Moedas imperiais romanas, probabelmente semellantes ás atopadas |
O correxidor de Milmanda, nun oficio de 25 de decembro
de 1803, informa de que enviou as moedas romanas a través de Marcos Alonso.
Finalmente, a Academia decide non mercalas porque xa conta con exemplares iguais.
Con posterioridade, desde Milmanda envíaselle oficio á
Academia, comunicándolle que non é preciso que as devolvan.
No propio catálogo da RAH, confesan que descoñecen o
paradoiro actual das moedas, que teoricamente deberían estar no seu poder.
 |
| Posíbeis restos do castro. |
Da presenza romana na zona temos algunhas pistas: a
ara romana que se atopou en Xacebáns, o topónimo A Cidadella, en Quintela,
normalmente atribuido a campamentos romanos e posibelmente a ponte derrubada, tamén en
Quintela.
 |
| Ara romana de Xacebáns |
Non debemos esquecer unha certa importancia termal que
hoxe non temos localizada pero da que hai constancia, tanto na toponimia como na
memoria oral.
 |
| Cachena entre a néboa do monte do Castelo |
Na zona aproveitáronse varios mananciais de augas termais, que hoxe, debido ao abandono, temos extraviados. Isto explica que, na parroquia de
Redemuíños, a parte de Beade, o Adro, o Souto e en xeral esa vertente sexa
denominada Auga Quente, mentres que a outra vertente: O Alcouce, o Río, Cimadevila
etc, pertencen á Auga Fría.
O meu avó contaba como de nenos se ían bañar no río, a
un lugar onde nacía auga quente. A súa nai, cunhas pedras, facíalle unha pequena
poza. Unha medra do río fixo que se pérdese o sitio e nunca máis o buscaron.
 |
| A Auga Fría |
Ademais, en Beade hai un lugar que se chama Lama que Ferve e
en Quintela están as Augas Santas.
Esas augas termais perdidas poden ser un pequeno tesouro que atopar -e que explotar- nesta terra
deprimida.
